FOWE  -  De Earn

Maaie 2010

Slauerhoff en Jorwert (3)

De Ryks HBS yn Ljouwert

Neffens in anekdoate hat in learaar Nederlânsk fan de Ryks H.B.S. oan it Saailân yn Ljouwert yn de personielskeamer ris de opmerking makke: ‘Ik haw op it heden twa learlingen, dy’t opmerklik goed binne yn it skriuwen fan opstellen: de iene is Simon, soan fan de gimmestyklearaar Vestdijk út Harns, en de oare is Jan, ien fan de stoffearder Slauerhoff hjir út de stêd’.

Jan Slauerhoff en Simon Vestdijk hawwe dus beiden op de H.B.S. yn Ljouwert sitten. In klasse leger op dyselde skoalle siet Annie, ien fan de fjouwer dochters fan dûmny C. Hille Ris Lambers út Jorwert.

It is nijsgjirrich om te witten dat der yn dy tiid op dy skoalle in literêre klup wie, dy’t ‘Eloquentia’ hiet en dêr’t sawol Simon Vestdijk as Annie Hille Ris Lambers lid fan wienen, en dy’t ek wolris gearkaam op de pastorij te Jorwert. Jan Slauerhoff hearde net by dy klup, mar koe wol o sa goed opsjitte mei Annie. Hja krigen wat ferkearing en sochten dan tegearre in rêstich plak op in bankje op it begraafplak oan de Spanjertsleane, in plak mei wat in romantyske sfear, dêr’t Jan ek gauris allinne te finen wie.  

In kultureel fermidden

Op in dei  naam Annie Jan mei nei Jorwert en stelde him dêr foar oan de famylje. Jan fielde him daliks thús yn it kulturele fermidden op de pastorij. De sfear wie dêr hiel oars as yn it âlderlik hûs yn Ljouwert. Mar hjir kaam er yn in kultureel fermidden: der waard piano spile en dûnse; der wie in bibleteek mei nijsgjirrige  boeken op alderhande gebied en der waard praat oer ûnderwerpen dêr’t thús gjin belangstelling foar wie. Mei Annie har heit, Dr. Cornelis Hille Ris Lambers ûntstie in tige freonskiplike bân. Dizze dûmny wie in tige belêzen man.

Hy wie tsjerke-histoarikus, wie Tolstojaan, hie publisearre oer easterske godstsjinsten en die oan spiritisme. Dy easterske tinkwrâld en dat spiritisme hie ek Jan syn belangstelling. En as hy en de dûmny tegearre oant yn de nacht op de studearkeamer sitten hienen te praten, makken se foardat Jan wer nei hûs moast, grif tegearre noch in slach oer it tsjerkhôf.

Annie en Heleen

Mar der wie ek noch immen oars dy’t er op de pastorij moete: Annie har âldste suster Heleen. Doe’t er mei har yn de kunde kaam, rekke er op slach fereale. Sneu fansels foar Annie, mar it wie net oars. It hat lykwols in hiel koarte ferkearing west, want al gau hie Heleen yn de rekken dat Jan wol in hiele nijsgjirrige jonge wie, mar dat hja dôchs net echt by elkoar pasten. Dat sadwaande makke hja it út en reizge dêrnei al gau-eftich ôf nei Londen, om dêr te tsjinjen as gûvernante by de Nederlânske

dûmnysfamylje Baart de la Faille. Yn dyselde snuorje gong Jan Slauerhoff nei

Amsterdam om dêr medisinen te studearjen. Wol is der sûnt dy koarte ferkearingstiid in freonskiplike relaasje bleaun tusken Jan en Heleen. Oer Heleen en syn gefoelens foar har, mar ek oer de sfear op de pastorij hat er in tal gedichten skreaun, dy’t hiel bysûnder binne en dy’t dus pleatst wurde moatte yn Jorwert. Foar it gedicht ‘Landelijke liefde I' dat er yn syn studintetiid skreaun hat, hat er de poëzijpriis fan de stêd Amsterdam krige.

Landelijke liefde I

Wij stonden gebogen over de vliet;

Daaronder leken onze gezichten

Ziende uit een toekomst, toen een lichte

Rimpeling ons glimlachen liet:

Ons spiegelend zooals wij niet

Meer konden zijn. Nooit meer? Ik vroeg haar:

‘Laat alles worden zoals vroeger.’

Zij gaf geen antwoord. Haar voetje stiet

Een steen in ’t water en terstond

Verdwenen we. Zoo was ’t altijd:

Verschijnen, verdwijnen, weerzien, afscheid,

Zoeken in elkaars oogen en mond.

Een zoen, niet bij machte kortstondige weelde

Te geven, dien alleen het voorgevoel

Van wellicht voor ’t laatst te doen

Een zekere ernstige wellust verleende.

By dit gedicht moast ik yn Jorwert altiten tinke oan it plakje hielendal efter yn de tún. In romantysk plakje efter it strewel, ûnder de beammen en oan it wetter fan it de Jorwerter feart. Ik lies dit gedicht dêr dan wolris foar oan Slauerhoff-gasten en dan begûn suver as fansels dat hiele bysûndere plakje oan it wetter it natuerlike dekor te foarmjen foar dit dat prachtige en sa weemoedige gedicht. Datselde jildt ek foar it gedicht Landelijke liefde II.

Landelijke liefde II

Op de golven vindt de zon verstrooiing,

Langs basaltblokken en sloepen voor

Anker trekt de vloed een vage voor,

Zacht schuim spoelt tegen de stenen glooiing.

Achter moerbeibomen ligt haar huis,

Een hardstenen, hoog begroeide hoeve

Door den moestuin naar de lage oever

Daalt een pad van blinkend schelpengruis

In de gevelspits heeft zij haar kamer:

Schuins verloopt de zware bruine balk

Naar een muur van schilferende kalk.

Kamerrozen staan voor beide ramen.

'k Weet haar levenswijs: namiddags laat

Ligt zij stil in omsloten zwoelte

En geniet zich in ontbloote koelte

Of wisselt langzaam van gewaad.

Ik hoor tonen, ver, als door een kier;

Zit zij niet van Sylvia te zingen

Met die stem van herfst en schemeringen

Voor het langzaam en ontstemd klavier?

Wonder zou het zijn: haar weer bezoeken,

'n Andere, of de vroegre weer te vinden:

Grillig droef of innig onverschillig.

Nam ze ’t leven, wacht ze nog gewillig?

Ik zal het geluk maar liever zoeken

Achter de einder, in de verte, in de blinde.  

Yn it earste fers sitte bylden dy’t grif ûntliend binne oan Flylân, dêr’t er ek faak hinne gong.

Mar by de oare fersen binne wy wer yn Jorwert. De pastorij siet destiids ûnder de klimmer en de tún rint skean fan de terp ôf nei it wetter fan de Jorwerter feart. De brune balken en de muorren mei de skulferige kalk wienen yn ús tiid rûnom op de souder en de souderkeamers oan te wizen. It paadsje mei de núnders bestie allinne yn de fantasij fan de dichter (Letter haw ik sels dat paadsje oanlein). Wat dat liet oer ‘Sylvia’ oanbelanget, dat is wol histoarysk. Heleen hat my persoanlik meidield (dêr kom ik letter noch op) dat hja yn har jeugd graach piano spile en dêrby dan graach dat liet An Sylvia  fan de komponist Franz Schubert sjonge mocht. Jan Slauerhoff hat om samar te sizzen efter yn de tún by it wetter stien en sa fan fierrens troch in      iepensteand rút Heleen dat liet sjongen heard. Romantyk, net te min!

Romantysk is ek it weemoedige tema fan twa minsken dy’t o sa’n langst hawwe nei elkoar, mar dy’t spitigernôch net foar elkoar ornearre binne en dêr dan ûnder lije. Yn it lêste fers is sawol dy langst te finen, as ek de pine om de skieding en it sykjen fan it gelok earne oars, op in oar plak fier fuort.

Rienk Klooster  

De famylje Ris Lamberts.

Efter, tredde fan links: Annie.

Efter, twade fan rjochts: Heleen

De pastorij fan Jorwert

yn it begjin fan de 20ste ieu