FOWE  -  De Earn

Juny 2010

Slauerhoff en Jorwert (4)

Weemoedich binne ek in tal gedichten dy’t Jan Slauerhoff skreaun hat neidat de amoereuze relaasje mei Heleen ferbrutsen wie. Wêr’t Slauerhoff op dat stuit krekt is, dat wit ik net: it kin noch op syn studintekeamer yn Amsterdam wêze, of miskien al op see. Mar yn alle gefallen tinkt er faak werom oan de femylje Hille Ris Lambers yn Jorwert en dan benammen oan dy âldste dochter Heleen, dy’t dêr dan noch wennet en dy’t altiten in bysûnder plak ynnommen hat yn syn libben. Neidat Heleen oan Jan witte litten hie dat se net byelkoar pasten – hja hie him witte litten dat hja earder as in mem foar him fielde as dat hja echt amoereuze gefoelens foar him hie - wie er poerrazen. Hy skreau har in synyske brief en liet in skoft lang neat mear fan him hearre. Mar geandewei kaam der wer kontakt. Hja skreauwen elkoar wer brieven, dêr’t Heleen in hiel soad fan bewarre hat. ‘De meer persoonlijke brieven heb ik natuurlijk vernietigd’, hat hja my ferteld. Frijwat fan dy brieven binne yn septimber 1992, in oardel jier nei Heleen har ferstjerren, bondele en útjûn ûnder de tapaslike titel Van een liefde die vriendschap moest blijven. Mar bûten de brieven hat er ek in tal gedichten skreaun, dy't geane oer Heleen en dy't situearre wurde moatte yn Jorwert. It gedicht 'Pastorale' is dêr in bekendenien fan.  

Pastorale

Ik weet het: een Zondag als deze

Gewekt in weemoed van wind door regen,

Weet zij naar geluk geen wegen,

En zit aan een raam te lezen

Den vroegen morgen.

Om tien uur luidt het kerktijd.

Ze slaat een doek om, zij gaat

Loom met geloken gelaat

Den korten weg die naar de kerk leidt:

Hun hof grenst aan het kerkhof.

Haar vader spreekt zijn Amen.

Zij loopt weer door den tuin

Langs smalle zwarte paden

Te huiveren. Door de dunne gewaden

Schendt haar wind. Haar smalle voetjes waden

In het bloemenpuin.

’s Middags geen uitweg dan een wandeling

Door de weiden. Zij moet ontmoeten

Zwermende boeren, die haar groeten,

In geheiligde handeling:

De dochter van hun herder.

’s Avonds zit zij stil met haar ouders,

Haar moeder moe, haar vader dor.

Zij mijmert over ouder worden

En trekt òp de schouders.

Even trillen haar borsten.

Later, in het holle slaapvertrek,

Maakt zij ’t haar los voor een donkere spiegelbres

En brengt haar lichaam over

Van het dag- in het nachtgewaad.

Even staat zij naakt,

En gelooft ergens een vage kramp

Te voelen; het gaat over.

Zij dooft de lage lamp.

 

Jorwert op snein

It is in gedicht dat in weemoedich gefoel opropt oer in dûmnysdochter yn sa’n lyts doarp dêr’t neat te belibjen falt, en dy’t op sa’n tryste en reinige snein wat yn ‘e hûs sit. Hja sit wat by it rút te lêzen, sjocht no en dan ris nei bûten en wa wit binne har gedachten wol by dy jonge út de stêd, dêr’t se koartdeis de ferkearing mei útmakke hat. Moarns tsjin tsjerktiid liede de klokken en makket hja har klear om nei de preek te gean. Botte fleurich is hja net as hja dat útgiet oer it smelle paadsje fan de de pastorijtún nei tsjerke ta. As har heit it ‘Amen’ útsprutsen hat en de tsjinst dien is, is bûtendoar it waar noch like skrousk, mar hja makket al in kuierke troch de pastorijtún. Middeis om melkerstiid is der foar har oars gjin ferdivedaasje as in slach troch de buorren en of om de Battenser of Hesenser reed in ein del te rinnen. Dêr komt hja dan de boeren tsjin dy’t ûnderweis binne nei harren fee en de deftige dûmnysdochter hoflik groetsje. De sneintejûn ferrint allikemin botte fleurich. Mei har âlden hat hja net folle praat. Hja fielt har net gelokkich en mei in holle fol tryste prakkesaasjes siket hja by eintsjebeslút har sliepstee dan mar op.

It is de fraach oft Heleen echt yn sa’n tryste stimming ferkeard hat of dat it oer Jan sels giet, dy’t yn dit gedicht syn eigen gefoelens fan weemoed en langst yn har projektearret. Mar it kin ek hiel goed wêze dat er ôfgeande op har brieven, har stimming wol hiel goed oanfield hat en treflik werjout yn dit gedicht.    

Jorwert hat ek syn goede kanten

In oar gedicht dat ek oer dyselde Jorwerter dûmnysdochter giet en oer de gefoelens dy’t Jan Slauerhoff noch altyd foar har hat, is ‘De Terugkeer’ I en II. It giet oer de tsjinstelling oan de iene kant tusken de ynderlike ûnrêst fan de dichter dy’t syn gelok siket yn fiere fierten, mar dy’t it dêr ek net fine kin, en oan de oare kant oer it kalme en evenredige famke dat thús yn alle rêst har deistige dingen docht en fierder yn alle frede genietet fan de gewoane dingen fan it libben. Dit kear idealisearret de dichter har bestean en fielt er in djippe langst yn him om har skielk wer op te sykjen yn dat idyllyske Fryske doarpke.

De Terugkeer

 I

Ik zocht in zeeën, bosschen, bergen, droomen,

Nimmermeer rustig tot de plek gekomen,

Waar zij verborgen als een bloesem was

Onder ’t in langen herfst gewoekerd gras.

Hoe kon, in ’t ruim teloor, ik ook vermoeden

Dat zij vol zorg de hoeve voort zou hoeden

En stil in stagen vree de weelde won

Die ik zwervend nooit bereiken kon?

Bosch, velden, meren liggen dof en grauw

In langen herfst in de’ einder laag en nauw;

Zij bloeit, ondanks den nacht, ondanks den dood

Van bloemen, droomen – welkt ternauwernood.

 II

Zij leeft in ’t afgelegen, mistig land

Dat ik verliet de wereld om te varen;

Zij woont er nog, ik weet het zeker, want

Een sterke vrede was de hare.

Het maakte haar niet neerslachtig dat de weiden

Groen waren, lente, zomer, herfst en winter.

Zij werkte, en wist altijd iets te vinden

Dat ‘t grijs bestaan tot een rein wonder wijdde.

Zelfs op het kleine kerkhof zat zij graag,

Er stond een bank onder het schrale loover,

Achter een schrompelende wilgenhaag

Bijna vergeten door den zomer.

Daar kon zij ’s avonds na het dagwerk toeven,

Zag van haar boek, ’t liefst een dat zij al kende,

De wolken trekken over molens, hoeven,

Tot de avondzon haar weer naar huis deed denken.

Daar wilde ik vóór haar staan, als uit haar droomen

Overgegaan in een warm waar verhaal.

Maar zij zou mij van verre al aan zien komen:

Het lage land ligt tot den einder kaal.  

Beide gedichten, sawol ‘Pastorale’ as ‘De terugkeer’, sitte fol romantyk. Der is by de dichter in ynderlike ûnrêst, in langst nei fiere oarden dêr’t er net fine kin wat er siket, en djippe langst nei de leafste dy’t oars as him in gelokkich en fredich bestean libbet en útsjocht nei syn kommen, mar dy’t foar de dichter allyksa ûnberikber is. Twa minsken dy’t troch it needlot op elkoars wei kommen binne, dy’t fanwegens ferskil yn aard en wêzen net mei en net sûnder elkoar kinne, mar wol dy’t in djip gefoel fan langst nei elkoar hawwe en dy’t dat beiden harren libben lang ek foar elkoar hâlde sille.

Rienk Klooster

Jan Slauerhoff

op syn studintekeamer yn Amsterdam

Jan Slauerhoff as skipsdokter